ÜNİTE
ADI:
Sağlıklı Yaşam
KAZANIM: Bünyesel,
çevresel, sosyoekonomik ve kültürel etmenlerin sağlık üzerindeki etkilerini
açıklar.
KONU: Sağlığa
Etkileyen Etmenler
1.Bünyesel
etmenler
2. Çevresel etmenler
3.Sosyoekonomik ve Kültürel Etmenler
ÖĞRENME
ÖĞRETME YÖNTEM VE TEKNİKLERİ: Anlatım Soru-cevap Tartışma
Sağlığa
etki eden etmenler; bünyesel, çevresel, sosyoekonomik ve kültürel etmenler
olmak üzere üç grupta incelenebilir;
1. Bünyesel Etmenler
Bünyesel etmenler genetik, hormonal ve metabolik bozuklukları
içine alır. Genetik özellikler, kalıtım yoluyla anne babadan çocuklara geçen
hastalıklara neden olabilir. Renk körlüğü, hemofili bu tür hastalıklardandır.
İç salgı bezlerinin hormon dediğimiz salgılarının azlığı, çokluğu veya yapı
bozukluğu; cücelik, devlik, guatr gibi hormonal hastalıklara yol açabilir. Metabolizmadaki
bozukluklar sonucunda bazı hastalıklar ortaya çıkar. Örneğin protein metabolizmasındaki
bozukluk gut hastalığına neden olur.
2. Çevresel
Etmenler
Çevre, canlı ve cansız bütün doğal varlıklar ile doğada
insanın yaptığı bina, köprü, baraj vb. öğelerin bütünü olarak tanımlanır.
Sağlığa etki eden çevresel etmenleri şöyle inceleyebiliriz:
ü Fiziksel etmenler: İçme ve
kullanma suları, atıklar, konutların özellikleri (ısıtma, aydınlatma,
havalandırma vb.), iklim, gürültü, radyasyon, elektromanyetik alanlar, cep
telefonları, mikrodalga fırınlar, çöpler, sanayi tesisleri, toplumsal kullanıma
açık lokanta, sinema vb. genel alanlar ile giyim eşyaları, mezarlıklar, iş
yerleri, çalışma şartları vb. fiziksel çevreyi oluşturur.
ü Kimyasal etmenler: Tarımda kullanılan gübreler,
böcek öldürücü ilaçlar, kanserojen maddeler, gıda katkı maddeleri, hava
kirliliği vb. sağlığa etki eden etmenlerden bazılarıdır.
ü Biyolojik etmenler: Mikroorganizmalar,
vektörler, mantarlar, alerjenler ile hayvansal ve bitkisel zehirler biyolojik
çevreyi oluşturur.
Bu öğeler şu şekilde açıklanabilir:
v Mikroorganizmalar:
Mikroskopla görülebilen canlılardır. Bakteriler, mantarlar vb. bu grup
içerisindedir. Mikroorganizmalar her yerde yaygın olarak bulunur.
Bazı
mikroorganizmalar tıp alanında, endüstride, tarımda ve gıda sanayisinde
kullanılır. Yoğurt, turşu, ekmek gibi ürünler yararlı mikroorganizmalardan
faydalanılarak yapılır. Bunun yanı sıra insan vücudunda B grubu vitaminlerin
emilimi ve K vitamini sentezi de yararlı mikroorganizmalar tarafından ger-
çekleştirilir. Ölmüş hayvan ve bitki hücrelerini parçalayarak içindeki
elementlerin tekrar doğaya dönmesini de bu mikroorganizmalar sağlar.
Bazı
mikroorganizmalar ise insanların ölümüne neden olabilecek tifo, kolera, sıtma
ve AIDS gibi hastalıklara yol açar.
v Vektörler: Hastalık
yapan mikroorganizmaları insanlara taşıyan eklem bacaklılar ve kemiricilerdir.
Örneğin insanlara bitle ve fareyle tifüs, anofel cinsi dişi sivrisinekle sıtma,
bazı keneler ile Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalıkları geçer.
Mantarlar:
Tek veya çok hücreli canlılardır. Silindir bir gövde ve üst tarafı şapka
biçiminde olan mantarların küf, maya gibi çeşitleri vardır. Mantarlar dünyanın
her yerinde bulunur. Özellikle nemli yerlerde daha çok yetişir. Mantarların
bazıları zehirsiz bazıları da zehirlidir. Zehirli mantarların çok küçük bir
miktarı bile insanı öldürebilir. Bu nedenle mantarlar doğadan toplanırken ve
yenirken dikkatli olunmalıdır.
v Alerjenler:
Kişilerde alerjiye sebep olan maddelerdir. Alerji; birtakım yiyecek, içecek,
ilaç, toz, koku vb.ne hastalık derecesinde gösterilen aşırı tepkidir.
Kişilerin, bünyelerine göre farklı maddelere alerjisi olabilmektedir.
v Hayvansal
ve bitkisel zehirler: Bazı hayvanların gücünden yararlanılırken, bazı
hayvanların da et, süt, yumurta gibi ürünlerinden besin maddesi olarak
yararlanılır. Ancak hayvanlar bazı hastalıklara neden olabilir. Örneğin kuduz,
şarbon ve kuş gribi bunlardan bazılarıdır.
Bitkilerin yararlı olanlarının yanında
zararlıları da vardır. Örneğin karakafes ya da eşekkulağı olarak bilinen bitki karaciğerde
hasara neden olabilir. Kene, hastalık etkeni taşıyan vektörlerdendir.
Vitamin:
Genellikle taze besinlerde bulunan, vücutta eksikliği çeşitli hastalıklara yol
açan, organizmaya besin veya ilaç olarak dışarıdan sağlanan maddelere verilen
genel addır.
Sosyoekonomik ve Kültürel Etmenler: Bir toplumun
inanışları, gelenek ve görenekleri, eğitim düzeyi, gelir durumu, okunan kitap
sayısı vb. sosyoekonomik ve kültürel etmenlerden bazılarıdır. Bireylerin
ekonomik durumunun yetersizliği dengesiz ve yetersiz beslenme ile sağlıksız
barınma koşullarına neden olabilmektedir. Çalışma koşulları kişilerde
depresyona neden olabilir.
v Psikolojik
etmenler: Depresyon travma gibi ruhsal gerginlikleri içerir. Örneğin bireylerin sosyal rolleri,
çalışma koşulları, beklentilerinin gerçekleşmemesi gibi nedenler depresyona
neden olabilir.
3. Sosyoekonomik ve Kültürel
Etmenler:
Bir toplumun inanışları, gelenek ve görenekleri, eğitim düzeyi, gelir durumu,
okunan kitap sayısı vb. sosyoekonomik ve kültürel etmenlerden bazılarıdır.
Bireylerin ekonomik durumunun yetersizliği dengesiz ve yetersiz beslenme ile
sağlıksız barınma koşullarına neden olabilmektedir.
| http://www.eba.gov.tr/ekitapdetay/2564 |
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder